انتخاب دوستان در مدرسه یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر رشد و شکل‌گیری شخصیت کودکان ۷ تا ۱۲ سال محسوب می‌شود. در این بازهٔ سنی، کودکان در حال یادگیری مهارت‌های اجتماعی، ارزش‌های اخلاقی و نحوهٔ تعامل با همسالان هستند. دوستان مدرسه می‌توانند به افزایش اعتمادبه‌نفس، ارتقای مهارت‌های ارتباطی و انگیزهٔ تحصیلی کمک کنند، اما از طرفی تأثیرات منفی نیز ممکن است وجود داشته باشد. در این مقاله به بررسی جنبه‌های مثبت و منفی انتخاب دوستان در مدرسه می‌پردازیم و راهکارهایی برای والدین و معلمان ارائه می‌کنیم تا بتوانند کودکان را در انتخاب دوستان سالم و مناسب راهنمایی کنند.
توسعهٔ مهارت‌های اجتماعی
در سنین ۷ تا ۱۲ سال، کودکان به تدریج می‌آموزند چگونه با همسالان خود ارتباط برقرار کنند؛ مهارت‌هایی مانند همکاری، رعایت نوبت، حل‌مسئله و مذاکره. وقتی کودکی دوستانی دارد که این مهارت‌ها را در خود تقویت می‌کنند، احتمال بیشتری وجود دارد که او هم از رفتارهای مثبت الگوبرداری کند. ارتباط با دوستان مناسب سبب می‌شود تا کودک بتواند به راحتی در گروه‌های کوچک بازی کند، مسئولیت‌های گروهی را بپذیرد و در نتیجه احساس تعلق اجتماعی پیدا کند.
تأثیر بر انگیزه و پیشرفت تحصیلی
دوستان مدرسه می‌توانند انگیزهٔ تحصیلی کودک را تحت تأثیر قرار دهند. اگر گروه دوستان یک دانش‌آموز به مطالعه و انجام تکالیف تشویق کنند، احتمال موفقیت تحصیلی و علاقه‌مندی به درس افزایش می‌یابد. برعکس، اگر دوستان کودک به درس و مدرسه بی‌توجه باشند، ممکن است بر رفتار و نگرش او نیز اثر منفی بگذارند. پژوهش‌ها نشان داده‌اند کودکانی که دوستان فعّالی در فعالیت‌های فوق‌برنامه دارند، عملکرد بهتری در مدرسه دارند و کمتر دچار افت تحصیلی می‌شوند.
تأثیر بر اعتمادبه‌نفس و عزت نفس
دوستانی که کودک را تشویق می‌کنند و در لحظات ناراحتی کنار او هستند، احساس ارزشمندی و اعتمادبه‌نفس او را افزایش می‌دهند. در مقابل، دوستانی که کودک را مورد تمسخر قرار می‌دهند یا مسخره می‌کنند، می‌توانند عزّت‌نفس او را کاهش دهند و حتی موجب ابتلای او به اضطراب اجتماعی شوند. به همین دلیل، شناسایی دوستان مثبت و حذف روابط ناسالم اهمیت بالایی دارد.
خطرات انتخاب دوستان نامناسب
انتخاب دوستان ناسازگار یا پرمشکل می‌تواند پیامدهای منفی برای کودک داشته باشد:
-
رفتارهای پرخطر: کودکانی که با دوستانی هستند که به رفتارهای پرخطر (مانند دروغ‌گویی، تقلب در امتحانات یا دعوا) گرایش دارند، احتمال بیشتری دارد که خود نیز چنین رفتارهایی را تجربه کنند.
-
افت تحصیلی: اگر گروه دوستان علاقه‌ای به درس و مدرسه نداشته باشد، ممکن است سبب از دست رفتن انگیزهٔ کودک شود و نمرات او کاهش یابد.
-
مشکلات ارتباطی: روابط ناسالم می‌تواند باعث ایجاد مشکلات ارتباطی و انزواگری کودک شود؛ کودک ممکن است احساس کند جایی در گروه ندارد یا نمی‌تواند با دیگران کنار بیاید.
-
مسائل روانی: تأثیر منفی دوستان ناسالم می‌تواند زمینه‌ساز اضطراب، افسردگی یا افت روحیه کودک باشد.
نقش والدین و معلمان در راهنمایی انتخاب دوستان
والدین و معلمان نقش اساسی در هدایت کودکان برای انتخاب دوستان مناسب دارند. راهکارهای زیر می‌تواند مفید باشد:
-
نظارت هوشمندانه: بدون دخالت افراطی، به رفتار اجتماعی کودک توجه کنید. از او دربارهٔ دوستانش سوال کنید و ویژگی‌های مثبت و منفی هر یک را بشناسید.
-
تشویق به شرکت در فعالیت‌های گروهی سالم: فعالیت‌های ورزشی، هنری یا علمی می‌تواند فرصتی برای شناخت دوستان خوب و باارزش فراهم کند.
-
تقویت مهارت‌های تصمیم‌گیری: به کودک کمک کنید تا معیارهایی برای انتخاب دوست تعریف کند. مثلاً صداقت، مهربانی و همکاری را به عنوان ملاک معرفی کنید.
-
گفتگوی باز و صمیمی: فضای گفتگو با کودک را برای بیان دغدغه‌ها و احساساتش باز کنید. وقتی کودک احساس کند می‌تواند هر چیزی را با والدین یا معلم در میان بگذارد، احتمال دارد بهتر بتوانید او را راهنمایی کنید.
-
الگو بودن: خود والدین و معلمان باید روابط سالم را به عنوان الگو به کودک نشان دهند. در تعاملات خود با دیگران مهربانی، صداقت و احترام را به نمایش بگذارند.
نتیجه‌گیری
دوستی در مدرسه یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر رشد اجتماعی، عاطفی و تحصیلی کودکان ۷ تا ۱۲ سال است. انتخاب دوستان مناسب می‌تواند به تقویت مهارت‌های اجتماعی، افزایش انگیزهٔ تحصیلی و ارتقای اعتمادبه‌نفس منجر شود، در حالی که دوستی‌های ناسالم ممکن است خطرات جدی بر سلامت روانی و عملکرد تحصیلی کودک ایجاد کنند. والدین و معلمان با نظارت هوشمندانه، تقویت مهارت‌های تصمیم‌گیری، ایجاد فضای گفتگو و تشویق به فعالیت‌های گروهی سالم می‌توانند نقش مؤثری در راهنمایی کودک در انتخاب دوستان مناسب داشته باشند.
